W cieniu wielkiego pisarza

 

    

 

 O Jarosławie Iwaszkiewiczu wiemy dużo, a nawet bardzo dużo. Powieści, nowele, opowiadania, poezje, dzienniki i listy to dorobek literacki autora "Panien z Wilka", który dobrze znamy. A przecież był także sekretarzem Marszałka Sejmu - Macieja Rataja, pracował w ambasadzie polskiej w Kopenhadze, był prezesem Związku Literatów Polskich. Historią życia Iwaszkiewicza można by obdzielić kilka osób. Mniej i to zdecydowanie wiemy o jego żonie-Annie Iwaszkiewicz z domu Lilpop. Jej właśnie poświęca swoją opowieść  "W stronę Anny" - Sylwia Góra. Tytuł przynosi na myśl pierwszy tom cyklu powieściowego " W poszukiwaniu straconego czasu" Marcela Prousta "W stronę Swanna". Fragmenty tego tomu przetłumaczyła Anna Iwaszkiewicz. Kobieta tyleż utalentowana co nieszczęśliwa, na której psychice zaciążyły niewątpliwie najpierw porzucenie przez matkę  w wieku dwóch lat. Jadwiga Lilpop-żona Stanisława zakochała się bowiem w pianiście Józefie Śliwińskim i dla niego odeszła od męża i dzieci. Jak musiało odbić się na psychice dwuletniej dziewczynki odejście matki o tym pisze Sylwia Góra. Powiedzieć można usprawiedliwiając matkę Anny - "serce nie sługa" . Sama Jadwiga Lilpop tak pisała "Kto nie żył w sferze promieniowania człowieka genialnego, kto nie dzielił życia wielkiego artysty, nie przebywał w zaczarowanym świecie poezji, nie miał tej egzystencji, gdzie do czegoś się dąży, czegoś oczekuje,[...] kto nie oddychał powietrzem wolnem od wszelkiego materializmu, ten nie może mieć pojęcia, jak ciężko potem [żyć] wśród bezdusznego tłumu. Jedyną ucieczką, jedyną pociechą moją jest muzyka i ten świat najdroższych mi wspomnień. Choć żyć niemi ma końca". Można to zrozumieć, ale nie można zrozumieć porzucenia dwuletniego dziecka. Nie wiem czy Jadwiga Lilpop wiedziała, że biorąc rozwód, porzucając męża dla innego, przede wszystkim porzuca dziecko.  Drugą traumą jakby dopełniającą obciążenie psychiczne była samobójcza śmierć ojca w roku 1930.  Przed tym Stanisław Lilpop często zapadał w depresję, co odziedziczyła Anna. Pierwszy psychiczny kryzys miała Anna mając 13 lat. W latch późniejszych, już będąc żoną Jarosława, załamanie nerwowe doprowadziło do leczenia nerwów najpierw w Batowicach a później w Tworkach. Wojnę Anna zniosła bardzo dobrze. Była znacznie bardziej odważna w swych poczynaniach i niesieniu pomocy niż mąż. W latach późniejszych, zbliżając się do jesieni życia, szczególnie przy jego końcu Anna znów zapadła w silne stany lękowe i depresję. Chcąc nad nimi zapanować popadła w bigoterię i dewocję.  

 Anna nie uczęszczała do szkoły powszechnej. Pobierała naukę w domu. Zadecydowała o tym ciotka Anny - Aniela Pilawitzowa, która de facto sprawowała opiekę nad dzieckiem po odejściu matki. Pobierała naukę w domu. Uczyły ją najlepsze guwernantki. Tym niemniej kompleks braku matury państwowej pozostał.  Ojciec też skłaniał się raczej do pobierania przez córkę nauki w domu niż w szkole. Córki Hani i Jarosława - Maria i Teresa - twierdzą, że to wynik "ciasnawego mieszczańskiego poglądu Lilpopów". Hanna jednak otrzymała gruntowne i staranne wykształcenie. Jednak tak wtedy, jak i dziś w Polsce liczy się dyplom i świadectwo ukończenia szkoły i sam talent niestety nie wystarcza. Można rzec, że to też "polski ciasnawy pogląd". Wystarczy rozejrzeć się, aby dostrzec ilu znanych pisarzy zagranicznych i polskich nie miało ukończonych szkół, bądź je porzucili: William Faulkner, Mark Twain, George Bernard Shaw czy Marek Hłasko. Swoją cegiełkę do nierozwinięcia w pełni talentu literackiego Hani dołożył sam Jarosław, który lekceważył jej pisarstwo. Z jednej strony krytykując "niedanie Hani odpowiedniego wyksztalcenia" z drugiej strony podchodząc lekceważąco do jej prób pisania. A była kobietą wszechstronnie utalentowaną. Tak muzycznie, jak literacko. Wystarczy przeczytać jej Dziennik lub listy do Jarosława, jak pięknym literackim stylem są pisane. Trzeba było mieć nietuzinkowy talent, aby grać partie fortepianową Skriabina w Filharmonii Narodowej. Twórczość literacka Anny Iwaszkiewicz to przede wszystkim eseje na temat twórczości Marcela Prousta i przetłumaczenie kilku rozdziałów " W stronę Swanna" I tomu cyklu "W poszukiwaniu straconego czasu", eseje na temat Josepha Conrada i Thomasa Manna. Tłumaczyła głównie literaturę francuską i literaturę anglojęzyczną - Merton i Whitehead. Jej najwybitniejszym dziełem są Dzienniki i wspomnienia oraz wspomnienia o Karolu Szymanowskim.  Dziw bierze, że tak utalentowana kobieta została tak niedoceniona. Sama zresztą nie wierzyła w swój talent mówiąc, że jej twórczość jest mało znacząca, albo, co bardziej prawdopodobne po prostu swoje życie i swoją twórczość poświęciła Jarosławowi, żyjąc jak pisała w "cieniu wielkiego pisarza". 

Zapraszam do lektury "W stronę Anny"